سوبات ها ، شاهکارهای معماری فراموش شده

سوبات مرحوم عبدالله عبدالرضا

سوبات ها ، شاهکارهای معماری فراموش شده در بافت  روستای  تاریخی کهنه قدیم

به اذعان بسیاری از اهالی فن ، معماران ، هنرمندان ، عکاسان و اهالی قلم ؛ بافت زیبای روستای تاریخی کهنه قدیم یکی از بی نظیر ترین بافت های معماری سنتی گِلی جنوب می باشد . ساباط ها و به گویش محلی سوبات ها بخش بسیار جذابی از این بافت تاریخی می باشد .

یکی از خصوصیات و  ویژگیهای بارز و متفاوت  معماری بافت قدیم روستای کهنه ، کوچه ها و گذرگاه های سرپوشیده آن هستند که به آنها “سابات_ساباط” ودر گویش مردمان این دیار ” سوبات ” گفته می شود.
به گفته ی بزرگان این روستا  هدف از طراحی و اجرای سوبات این بوده است که به دلیل کمبود زمین جهت ساخت و ساز از سقف هایی که بر روی کوچه ها ساخته می شود نهایت بهره را برده و اتاق هایی بر روی سقف ها ساخته می شد تا هم خانه هایشان از لحاظ استحکام قوی تر باشد و یکپارچگی و استواری دیوارهای خشتی سال های طولانی پا بر جا بماند  و همچنین به دلیل اقلیم گرم و خشک این روستا ، پدید آوردن سایه و جایگاهی خنک برای اهالی  گرمازده  تا رهگذران در زیر سایه ی  سقف سوبات ها، از تابش خورشید سوزان تابستان جنوب در امان نگه می داشت و هم خلوت گاهی بود برای دور هم جمع شدن های مردان و زنان روستا  با گپ زدن های خصوصی و یا بحث های اجتماعی در ظهرهای گرم و بازی کردن بچه ها .

” روستای تاریخی کهنه ، بافتی بی نظیر با حدود سی سوبات “

سابات در لغت به معنای راهرو، دالان و سقفی است که بر روی کوچه ها و معابر ساخته می شده است  واژه سابات در زبان پارسی دارای ریشه‌ای کهن است. بخش نخست آن «سا» به معنای  آسایش و بخش دوم آن «بات» نشانگر ساختمان، آبادی و سازه‌است.  همچنین گفته شده که سابات از واژه سایه باد گرفته شده زیرا این بنا سایه و باد را برای مردم در گرمای تابستان فراهم می‌کردند. در زبانٔ   لارستانی طاقی که در معابر و بین کوچه ها ساخته می شود. (فرهنگ لارستانی)

معماران و بنّاهای  قدیم نه تنها تمام جوانب را در ساخت داخل خانه مد نظر داشته اند، بلکه در ساخت کوچه هم با توجه به نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم ، ویژگیهای ارزنده و جالب توجهی را در نظر داشته اند. یکی از خصوصیات بارز بافت قدیمی در خاوران، کوچه ها و گذرگاههای سرپوشیده ی آن به نام «سابات» است.

سابات ها (ساباط) از ویژگی‌های منحصر به فرد معماری هستند. یکی از کارکردهای سابات استفاده بهینه از زمین ها جهت ساخت و ساز است و دیگری پدید آوردن سایه و جایگاهی خنک برای رهرگذران . سابات‌ها همچنین مایه یکپارچگی و استواری خانه‌های کنارشان هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک می‌کنند.

با نگاهی گذرا به سوباط ها در بافت قدیم روستای کهنه نشان می دهد که بــنّــاهای جنوب  در گذشته تا چه حدبه نیاز و آسایش و امنیت مردم  توجه کافی داشته اند، اما متأسفانه در معماری های جدید کمتر به این نکات ارزشمند توجه می شود و به نظر می رسد استفاده از این نوع معماری در همه جا  در حال فراموش شدن است .

متاسفانه این معماری زیبا و منحصر به فرد در بافت روستای تاریخی کهنه مورد بی توجهی بیش از پیش مالکین ، مسئولین، اهالی و حتی علاقمندان به میراث فرهنگی قرار گرفته و سرمایه های تاریخی و فرهنگی ما از بین رفته است و ای کاش حد اقل از تعداد محدود خانه ها و سابات هایی که از بافت قدیم سالم مانده است نگهداری شود تا اینکه هنر اجداد و پدرانمان در معماری خانه های قدیمی برای نسل های آینده پا برجا باشد.